بسیاری از والدین، خجالتی بودن فرزندشان را مشکل خاصی نمی دانند و سعی در اصلاح آن ندارند. در صورتی که روانشناسی کودک خجالتی به ما می گوید که خجالتی بودن نیز باید همانند سایر مشکلات مانند پرخاشگری، عصبی بودن، حسادت و حواس پرتی جدی گرفته شود. زیرا می تواند عوارض جبران ناپذیری را بر روی شخصیت او در بزرگسالی بگذارد. احتمالا تا به حال جملات زیر به گوشتان خورده است:
« پسرم خجالتی هست و دوست ندارد با دیگر بچه ها بازی کند. او ترجیح می دهد بازی های تک نفره را انجام دهد»
« دخترم خیلی ساکت است و وقتی در جمع دوستانش قرار می گیرد حرفی برای گفتن ندارد»
« دخترم ترجیح می دهد بازی کردن دیگر بچه ها را ببیند و دوست ندارد در بازی های آن ها شرکت کند»
این موارد همگی علائم کودکان خجالتی می باشد. والدین باید نسبت به این موضوع واکنش دهند و برای درمان این مشکل اقدام کنند.
دکتر هایدی گزل، از دانشگاه کارولینای شمالی بیان می کند که این کودکان در حقیقت تمایل به برقراری ارتباط با سایر کودکان را دارند. ولی خجالتی بودن مانع این ارتباط می شود و از این رو ممکن است در کسب مهارت های اجتماعی لازم در بزرگسالی دچار مشکل شوند. بنابراین بهتر است از همان ابتدای کودکی، خانواده از خدمات مشاوره کودک خجالتی استفاده بکنند و سعی کنند این موضوع را در فرزند خود کمرنگ کنند. با ما در ادامه این مقاله همراه باشید تا به طور مفصل درباره روانشناسی کودک خجالتی صحبت کنیم.
چرخه باطل خجالتی بودن
بسیاری از کودکان خجالتی در یک چرخه معیوب گرفتار می شوند که آن ها را از برقراری ارتباط با بچه های دیگر باز می دارد: از آنجایی که آن ها در محیط های اجتماعی احساس خوبی ندارند، از تعامل با هم سالان خود اجتناب می کنند. همین موضوع باعث می شود که این کودکان فرصت کمتری برای بازی کردن و صحبت کردن با بچه های دیگر داشته باشند، بنابراین شانس کمتری برای توسعه مهارت های اجتماعی از جمله گفتگو، حل مشاجرات و موارد دیگر پیدا می کنند. فقدان مهارت های اجتماعی باعث می شود که بیشتر احساس ناراحتی بکنند و همین موضوع به خجالتی بودن آن ها دامن می زند.
بچه های خجالتی خودشان به انزوا کشیده می شوند و بیشتر روی ناراحتی خود تمرکز می کنند. به طور مثال، اینگونه بچه ها سعی می کنند بیشتر وقت خود را به کارهای انفرادی اختصاص دهند. همین موضوع باعث می شود که به اشتباه پیام نادرستی به هم سن و سالان خود ارسال کنند، اینکه تمایلی برای دوستی با دیگران ندارند.
جالب است بدانید بچه ها نسبت به این نوع رفتار( خجالتی بودن) رفتاری تهاجمی دارند. یعنی اینکه بجای اینکه اینگونه بچه ها را طرد کنند، سعی می کنند ارتباطی ناسالم( قضاوت کردن، توهین کردن، تمسخر و …) با آن ها برقرار کنند.
دسته بندی کودکان خجالتی
در روانشناسی کودکان خجالتی، آن ها را به سه دسته تقسیم بندی می کنیم. این گروه ها دارای الگوهای بسیار متفاوتی از روابط اجتماعی می باشند. همه این بچه ها رفتارهایی که در بالا گفته شده است را دارند ما با این حال تفاوت هایی میان آن ها وجود دارد.
بچه های خجالتی قابل قبول
اگرچه این دسته از بچه ها همانند سایر بچه های خجالتی اقدام به شروع مکالمه یا بازی با دیگران نمی کنند، اما با این حال زمانی که سایر بچه ها به آن ها نزدیک می شوند به گرمی از آن ها استقبال می کنند. این کودکان معمولا به راحتی توسط سایر هم سن و سالان خود پذیرفته می شود و تقریبا به اندازه ی سایر بچه ها معاشرت دارند. بچه های دیگر از بازی و صحبت کردن با این بچه ها لذت می برند و جالب است بدانید آن ها را جذاب تر و باهوش تر از سایر بچه ها می دانند. علی رغم اینکه تمایل زیادی به برقراری ارتباط با دیگران ندارند، با این حال می توانند تا حد زیادی مهارت های اجتماعی را یاد بگیرند و آن ها را توسعه دهند.
بچه های خجالتی نابالغ
اینگونه بچه ها به طور معمول تمایلی به برقراری ارتباط با سایر هم سن و سالان خود ندارند و معمولا درخواست آن ها را رد می کنند. حتی زمانی که سعی می کنند به دیگر بچه ها نزدیک شوند، این کار را به گونه ای انجام می دهند که برای دیگران آزاردهنده تلقی می شود.
بچه های خجالتی پرخاشگر
پرخاشگر و خجالتی بودن برای کودکان متناقض به نظر می رسد. اما خوب است بدانید سومین گروه از بچه های خجالتی را، بچه های خجالتی پرخاشگر تشکیل می دهند. این گروه از بچه ها نیز سعی می کنند فاصله خود را با سایر هم سن و سالانشان حفظ کنند اما زمانی که با دیگران ارتباط برقرار می کنند اغلب این کار را به شیوه ای خصمانه و توام با عصبانیت انجام می دهند. در مقایسه با دو گروه دیگر از بچه های خجالتی، این گروه بیشترین مشکل را با هم سن و سالان خود دارند. طبیعی است که اینگونه بچه ها توسط هم سن و سالان خود طرد می شوند و یا مورد آزار و اذیت قرار می گیرند. اینگونه بچه ها دوستان بسیار کمی دارند و در جمع های کودکانه کسی از آن ها دفاع نمی کند.
درک کردن کودکان خجالتی
در روانشناسی کودک خجالتی، عامل اصلی عدم برقراری ارتباط آن ها با دیگران و یا ارتباط ناسالم آن ها با سایر بچه ها اضطراب آن ها و عدم اعتماد بنفس بیان شده است. موقعیت های اجتماعی برای اینگونه کودکان می تواند بسیار ترسناک باشد و باعث شود که از آن فراری باشند. در زیرگروه هایی که برای بچه های خجالتی عنوان شد، مشخص است که اگر اینگونه بچه ها را بدون هیچگونه آمادگی ای وارد موقعیت های اجتماعی کنیم، آسیب آن ها بیشتر می شود. به طور مثال، هم برای بچه های خجالتی نابالغ و هم پرخاشگر، اضطراب آن ها در مورد تعامل با سایر بچه ها کاملا قابل پذیرش است. زیرا سایر بچه ها معمولا نسبت به این کودکان گارد خاصی دارند و اغلب اوقات به آن ها جواب منفی می دهند.
قرار گرفتن در معرض طرد شدن باعث می شود اعتماد اجتماعی و اعتماد بنفس کودک بیش از پیش تخریب شود. بنابراین بهتر است قبل از اینکه اقدام خودسرانه ای انجام دهید، از مشاوره کودک خجالتی کمک بگیرید تا بتوانید این مشکل را به صورت اصولی رفع کنید.
کمک کردن به بچه های خجالتی
نیازی نیست که از بچه های خجالتی یک فرد برون گرا بسازید تا بتواند دوستانی برای خود پیدا کند. مطمئنا دنیا فضایی را هم برای افراد آرام تر در نظر گرفته است! با این حال، باید به آن ها کمک کنید تا راه هایی برای تعامل با دیگران پیدا کنند و سعی کنند نگرش مثبت دیگران را به خود جذب کنند. در ادامه چند راهکار برای کمک کردن به بچه های خجالتی آورده شده است.
علایق فرزندتان را بشناسید
بچه ها با انجام دادن کارهای سرگرم کننده با یکدیگر دوست می شوند. فعالیتی که فرزند شما از آن لذت می برد می تواند پله ای برای دوستی باشد. اگر کودک شما بر روی فعالیت سرگرم کننده ای متمرکز است، کاری برای انجام دادن و موضوعی برای صحبت کردن با هم سن و سالان خود دارد و احتمال اینکه طرد شود کمتر خواهد شد. برخی از بچه های خجالتی تنها برای برقراری ارتباط اولیه نیاز به کمک دارند و در ادامه مسیر می توانند خودشان راهشان را پیدا کنند.
آموزش الگوهای برقراری ارتباط
بیشتر تعاملات اجتماعی شامل شوخ طبعی نیست. معمولا ارتباطات از چیزهای معمولی ای که به دیگران می گوییم شروع می شوند. سعی کنید از طریق نقش آفرینی و تمرین کردن موقعیت های اجتماعی به فرزند خود برخی از متن های ساده اجتماعی را بیاموزید. به طور مثال می توانید از ساده ترین چیزها که شامل سلام و احوال پرسی است شروع کنید. به او یاد بدهید که به چه صورت ارتباط چشمی برقرار کند و لبخند بزند.
تمرکز بر روی تعامل یک به یک
نباید از همان ابتدا توقع داشته باشید که فرزند شما با یک جمع بتواند به راحتی دوست شود. بهترین راهکار این است که از همان ابتدا بر روی تعامل با یک نفر تمرکز کنید. معمولا بچه های خجالتی در صحبت کردن با یک نفر احساس راحتی بیشتری دارند. داشتن حتی یک دوست می تواند به فرزند شما کمک کند که احساس شادی بیشتری داشته باشد.
نحوه پاسخگویی درست به ارتباط گیری دیگران
باید به فرزند خود آموزش دهید که در صورتی که دیگران سعی در ارتباط گیری با او دارند، پاسخ مناسبی بدهد. به طور مثال اگر کسی از او تعریف و تمجید می کند، پاسخ درست و مودبانه یک تشکر ساده می باشد.
صبر داشته باشید
تغییر ذهنیت افراد مدت زمان زیادی طول می کشد. درست است که رفتار فرزند شما اصلاح شده است، اما طول می کشد تا دیدگاه دیگران نسبت به او تغییر کند. باید در تمام این مدت به فرزند خود انگیزه بدهید و برای رشد مداوم او راهنمایی های لازم را انجام دهید.
جمع بندی
خجالتی بودن یکی از شایع ترین مشکلاتی است که کودکان در سنین مختلف با آن سر و کار دارند. این موضوع می تواند بر روابط آینده فرزند شما تاثیرات منفی زیادی داشته باشد. اضطراب مداوم و کاهش اعتماد بنفس از جدی ترین عوارض خجالتی بودن می باشند. به عنوان والدین یک فرزند باید بدانید که برای درمان این مشکل باید به صورت اصولی رفتار کنید. زیرا در صورت اقدام اشتباه می توانید باعث شوید که اعتماد بنفس کودک شما بیشتر تخریب شود. استفاده از روش های روانشناسی کودکان خجالتی می تواند به صورت اصولی مشکل فرزند شما را حل کند. نیازی نیست که او را به یک آدم برونگرا تبدیل کنیم. بلکه کافی است به او کمک کنیم تا بتواند ارتابطات سالمی با دیگران برقرار کند.