روانشناسی رشد کودک مبحثی پیچیده می باشد که نظریه پردازان زیادی درباره آن اظهار نظر کرده اند. پیشرفت علم روانشناسی که از اوایل قرن بیستم در آن تغییر و تحولاتی به وجود آمد به ما ثابت کرد که فرآیند رشد و یادگیری کودکان نیز همانند بزرگسالان می باشد. یکی از شاخص ترین افرادی که در این باره اظهار نظر کرده است ژان پیاژه می باشد که توانست با نظریات خود پایه گذار روانشناسی نوین کودک باشد. او در نظریه خود دوره های رشد را به چندین قسمت تقسیم کرده است و توضیح می دهد که در هر قسمت چه اتفاقاتی می افتد. در این مقاله قصد داریم تا روانشناسی رشد کودک را از زبان ژان پیاژه و با بیانی ساده برای شما توضیح دهیم.
مراحل رشد کودک
همانطور که گفتیم، ژان پیاژه رشد کودک را به چندین مرحله تقسیم کرده است.
بدو تولد تا سه ماهگی
این قسمت تحت عنوان روانشناسی رشد نوزاد ارائه شده است. در این قسمت اصلی ترین اتفاقات پیرامون حواس نوزاد شکل می گیرد. او یاد می گیرد که چطور خودش را بهتر بشناسد و اگر دقت داشته باشید، تغییرات زیر به وضوح در او دیده می شوند:
- می تواند تفاوت صداها و حتی میزان ولوم صدا را تشخیص دهد
- می تواند اشیا را تشخیص دهد و با چشم آن ها را دنبال کند
- رنگ ها را به طور کامل تشخیص می دهد.
- فرق بین پستان مادر و شیشه شیر را متوجه می شود
- و …
از سه ماهگی تا شش ماهگی
روند رشد و تکامل نوزاد همانند مرحله اول ادامه پیدا خواهد کرد و در این مرحله نیز تغییراتی را شاهد هستیم. این تغییرات عبارتند از:
- واکنش سریع تر به اتفاقات محیط
- تشخیص صداها و افتراق آن ها از یکدیگر
از شش ماهگی تا نه ماهگی
در این مرحله نیز برخی از مسائل و اتفاقات مرتبط با رشد رخ می دهند. اما فهمیدن این موضوعات به این سادگی نیست. زیرا نمی توان حس و حال کودک را از زبان خودش شنید. تغییرات این مرحله عبارتند از:
- دیدش بهتر می شود و تفاوت بین اشیا را متوجه می شود.
- اندازه نسبی اشیا را در فواصل مختل متوجه می شود.
- فرق بین اشیا ثابت و متحرک را متوجه می شود
از نه ماهگی تا یکسالگی
مهم ترین اتفاقاتی که در این مرحله رخ می دهند، بیشتر مربوط به تغییرات و کسب مهارت های فیزیکی و جسمی می باشند. روانشناسی رشد کودکان به ما می گوید که کودک در این مرحله آماده است تا دنیای بیرون را کشف کند. به همین دلیل است که تغییرات فیزیکی شروع می شوند. او سعی می کند که بنشیند و یا به جای دیگری برود. دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که فعالیت فیزیکی می تواند به رشد ادراک کودک کمک کند. در این مرحله تغییراتی از جمله:
- دقت به تصاویر و لذت بردن از آن ها
- تلاش برای پاسخگویی به محرک های محطی
- و …
از 1 سالگی تا 2 سالگی
تا یکسالگی بیشتر روند رشد ادراکی و احساسی کودک اتفاق می افتد. نکته مهم که در این مرحله از رشد اتقاف می افتد این است که کودک زمان زیادی را صرف می کند تا رفتار اطرافیان و به خصوص پدر و مادر خود را یاد بگیرد. به همین خاطر است که در این دوره باید به شدت مراقب رفتارهای خود در مقابل کودک باشید. کودکان در این سن مقلدین خوبی هستند.
- سعی در تقلید رفتار و زبان دیگران
- جست و جو در محیط و کشف چیزهای تازه از طریق دیدن و لمس کردن
- متوجه شدن برخی از کلمات و تلاش برای پاسخ دادن به آن ها
- و …
دو سالگی تا سه سالگی
این دوره به دوره آغاز استقلال کودک در روانشناسی رشد کودک معروف است. در این دوره تکامل هایی صورت می پذیرد که کودک به وسیله آن ها از محیط اطرافش مستقل می شود. برخی از این تغییرات عبارتند از:
- توانایی انجام دادن کارهای ظریف با انگشتانش
- سعی در راه رفتن و برداشتن چندین قدم
- آغاز به صحبت کردن و گفتن چیزهایی که تصویر آن ها را می بیند
- تقلید واضح از رفتار والدین و نزدیکانش
- فهم دستورات ساده و پاسخگویی به آن ها
- دسته بندی اشیا و تفکیک کردن آن ها از یکدیگر
سه تا چهار سالگی
در این مرحله از رشد پیچیدگی های رفتاری کودک افزایش پیدا می کند. در این مرحله کودک دائما درحال آنالیز محیط پیرامون و درک کردن آن می باشد. او سعی می کند که محیط اطرافش را بیشتر بشناسد و خودش را با آن تطبیق دهد. در این مرحله کودکان در فرآیند آموزش فعال تر می باشند و سعی می کنند به صورت فعالانه و داوطلبانه آموزش ببینند. بنابراین شروع به پرسیدن سوالات مختلف می کنند. بنابراین به عنوان والدین باید بتوانید پاسخ مناسبی به سوالات آن ها بدهید. برخی از تغییراتی که در روانشناسی رشد کودکان برای این مرحله در نظر گرفته شده است عبارتند از:
- کودک به طور خاص با پرسیدن سوالاتی که با کلمه« چرا» شروع می شوند، سعی می کند تا اطلاعاتی را از محیط اطراف به دست بیاورد.
- سعی می کند تا با استفاده از گوش دادن فعال و تجزیه و تحلیل داده های بصری آموزش ببیند
- سوالات خودش را فراموش نمی کند و به دنبال پاسخ آن ها خواهد بود
- اشیا را با توجه به رنگ هایشان دسته بندی می کند
چهار تا پنج سالگی
آخرین مرحله ای که در نظریه رشد پیاژه می توان توضیح داد این دوره می باشد. در این دوره کودک بسیاری از چیزها را متوجه می شود. در حقیقت هرچقدر کودک به سن مدرسه نزدیک می شود، می تواند مهارت های خودش را کامل تر کند. بنابراین در این مرحله از تفکر انتزاعی خوبی برخوردار است و می تواند چیزهایی را متوجه بشود که نمی تواند آن ها را ببیند. در این دوره مهارت های زبانی او کامل می شوند و بهترین دوره است که زبان دیگری را به او آموزش داد.
بزرگترین تغییرات این مرحله عبارتند از:
- توانایی شمارش را دارد و می تواند تا اعداد بزرگ را بشمارد
- بهتر نقاشی می کشد و حرفه ای تر می شود
- تصویر اشیایی که با آن ها سر و کار دارد را می تواند ترسیم کند
- می تواند وزن و قافیه را متوجه بشود
- و …
جمع بندی
دانشمندان زیادی بر روی روانشناسی رشد کودک کار کرده اند. نتایج آن ها تا حد زیادی شبیه به یکدیگر بوده است. البته در این میان نظرات متفاوت نیز وجود داشته است. ژان پیاژه پدر علم نوین روانشناسی کودکان می باشد. نظریه او بستر بسیاری از کارهای درمانی در زمینه روانشناسی را فراهم کرده است. در این مقاله سعی شد بیشتر به بعد علمی و شناختی رشد کودکان پرداخته شود. در مقالات دیگر می توانید مسائلی را که با استفاده از این نظریه ها قابل درمان هستند را مشاهده کنید.